Nigdy dość tworzenia historii

Pewnego lutowego wieczoru w 1978 roku kobieca sztafeta HBCU Tennessee State University – znana jako Tigerbelles – ustanowiła halowy rekord świata w sztafecie 4 × 200 m, osiągając czas 1:38,5. Drużynę tworzyły wyłącznie czarne biegaczki: Deborah Jones, Brenda Morehead, Chandra Cheeseborough6 oraz Ernestine Davis. Był to pierwszy rekord świata ustanowiony przez zespół, uniwersytecki lub profesjonalny, sponsorowany przez Nike.

Dla tego małego, niedofinansowanego uniwersytetu tradycyjnie związanego z czarnymi Amerykanami i Amerykankami był to wielki sukces. Dla samych Tigerbelles było to natomiast jedno z wielu wydarzeń tworzących ich bogate dziedzictwo, na które składa się zarówno sportowa dominacja w erze przed wprowadzeniem Title IX, jak i działalność aktywistyczna na rzecz ruchu praw obywatelskich oraz równouprawnienia kobiet.

„Pojawienie się Tigerbelles to prawdopodobnie jedno z najbardziej wyjątkowych wydarzeń w historii sportu, a także czarnych kobiet” – mówiła w 2021 roku gazecie The Guardian była członkini Tigerbelles, Martha Watson. Watson biegała w Tigerbelles w późnych latach 60., cztery razy z rzędu brała też udział w Igrzyskach Olimpijskich, a w 1987 roku została włączona do Narodowej Galerii Sław Lekkoatletycznych.

Formalnie historia Tigerbelles zaczęła się na początku lat 50. od współpracy pomiędzy Mae Faggs Starr, znaną jako „matka Tigerbelles”, a trenerem Edem Temple'em.

W wieku 20 lat Faggs Starr była częścią zwycięskiej sztafety 4 × 100 m na międzynarodowych zawodach. Krótko potem Temple zaprosił ją do swojego nowego programu lekkoatletycznego na Tennessee State University, mimo że przed wprowadzeniem Title IX sportowe stypendia dla kobiet praktycznie nie istniały. Na TSU Faggs Starr dołączyła do młodej gwiazdy lekkoatletyki z Tennessee Wilmy Rudolph, która w 1960 roku jako pierwsza kobieta zdobyła trzy złote medale na jednych Igrzyskach Olimpijskich.

Dzięki kobietom takim jak Faggs Starr i Rudolph, uczelnia Tennessee State University zbudowała swoje sportowe dziedzictwo.

Występy na bieżni były tylko jednym z elementów programu Tigerbelles. Celem Temple'a było polepszenie statusu studentek dzięki połączeniu sportu i edukacji. Miał być to fundament dla większych społecznych zmian w otoczeniu Tigerbelles. Podczas swojej pracy w drużynie lekkoatletycznej Stanów Zjednoczonych Temple trenował 40 olimpijek, które wszystkie miały dyplom uniwersytecki.

„Ed Temple był moim zdaniem prawdziwym gigantem lekkoatletyki” – opowiada w podcaście Nike Trained była członkini Tigerbelles, Chandra Cheeseborough-Guice. „Otworzył kobietom drzwi do lekkoatletyki. Był dla nas jak ojciec i miał wspaniały charakter”.

„Trener Temple nauczył mnie, jak ważna jest edukacja” – mówi Cheeseborough. „Zawsze powtarzał, że lekkoatletyka otwiera drzwi, ale to edukacja sprawia, że pozostają otwarte”. Cheeseborough została w 1994 roku główną trenerką na TSU, a następnie objęła stanowisko dyrektorki drużyny lekkoatletycznej kobiet i mężczyzn, które zajmuje do dziś.

Jako że Tigerbelles powstały na południu Stanów Zjednoczonych w okresie, gdy obowiązywały jeszcze prawa Jima Crowa, ta edukacja zaprowadziła je na ścieżkę aktywizmu. Członkinie zespołu często na własnej skórze doświadczały rasizmu. Pewnego razu kierowca autobusu odmówił zawiezienia ich na ważne kwalifikacje w Abilene w Teksasie. Innym razem brak hoteli dla czarnych osób na trasie pomiędzy Nowym Jorkiem a Tennessee sprawił, że musiały odbyć 22-godzinną podróż do Madison Square Garden bez żadnej przerwy.

Pomimo niesprawiedliwości, z którą zmagały się Tigerbelles, cały czas pojawiały się na zawodach i dominowały każdy bieg.

Nie chodzi tylko o to, że Tigerbelles górowały nad konkurentkami, ważne jest również to, w jaki sposób to robiły. Za sprawą kolorowych strojów do rozgrzewki, przypominających dzieła sztuki kolców oraz starannie ułożonych fryzur i perfekcyjnego makijażu wyróżniały się wszędzie tam, gdzie się pojawiały.

„Ludzie myśleli, że to Flo-Jo jako pierwsza nosiła makijaż, a to byłyśmy my!” – wspomina Cheeseborough.

Kwestia wyglądu była ważna dla Tigerbelles także z innego, historycznego powodu. Na Igrzyskach Olimpijskich w Tokio w 1964 roku Wyomia Tyus zdobyła złoty medal w biegu na 100 m. W 1968 roku powtórzyła ten wyczyn, stając się pierwszą osobą w historii, której udało się tego dokonać w tej najsłynniejszej konkurencji. Zwycięstwo przyćmił jednak jej subtelny protest – tego dnia zamieniła drużynowe białe spodenki na spodenki w kolorze ciemnogranatowym. Wydarzenie to już na zawsze połączyło sportowe dziedzictwo i estetykę Tigerbelles z aktywnością polityczną.

„Nie robiłam tego dla sławy ani niczego w tym rodzaju” – mówiła w 2021 gazecie The Guardian Tyus. „Chodziło o mnie jako osobę, jako człowieka, o moje uczucia i to, co dzieje się na świecie, oraz to, jak traktowane są kobiety, zwłaszcza czarne”.

Dwa dni po tym, jak Tyus wygrała bieg na 100 m, John Carlos i Tommie Smith, stojąc na podium, unieśli pięści, na których mieli czarne rękawiczki, w słynnym geście kojarzonym z walką o prawa człowieka. Mimo że Tyus zaprzecza, że była inspiracją dla ich protestu, gdy kilka dni później zdobyła złoty medal w sztafecie 4 × 100 m, w geście solidarności zadedykowała swój medal Smithowi i Carlosowi.

Te doświadczenia na arenie międzynarodowej otworzyły oczy członkiniom Tigerbelles. „Igrzyska Olimpijskie pokazały mi prawdziwy świat” – mówi sportowczyni Willye White. „Przed moimi pierwszymi Igrzyskami myślałam, że płonące krzyże i lincze są powszechne na całym świecie. Po 1956 roku wiedziałam już, że istnieją dwa porządki: Mississippi i reszta świata”.

Sportowa tradycja Tigerbelles była żywa także po wprowadzeniu Title IX, ale nadal zbyt mało osób wiedziało, jak ważnymi postaciami były. Te kobiety na nowo zdefiniowały świat lekkoatletyki, wygrywały uniwersyteckie mistrzostwa oraz wysyłały sportowczynie na międzynarodowe zawody. Osiem z Tigerbelles to członkinie Narodowej Galerii Sław Lekkoatletycznych: Mae Faggs Starr, Wilma Rudolph, Wyomia Tyus, Chandra Cheeseborough, Edith McGuire Duvall, Willye White, Madeline Manning Mims i Martha Watson.

Nawiązując do wspólnej historii firmy Nike i Tigerbelles, stworzyliśmy dużą instalację będącą hołdem dla tej wspaniałej drużyny, która będzie znajdowała się w Narodowym Muzeum Praw Obywatelskich w Memphis w Tennessee. Dzieło składające się z kolców zawodniczek odtwarza kultową fotografię Tigerbelles przekraczających linię mety podczas Mistrzostw kraju w lekkoatletyce AAU w czerwcu 1978 roku. Rozmiar instalacji i materiał, z którego ją wykonano, wybrano specjalnie po to, aby dziedzictwo zawodniczek pozostało widoczne już na zawsze.

Olimpijka startująca w biegu przez płotki i aktywistka Anna Cockrell opowiada o tym, w jaki sposób jej pokolenie czerpie korzyści z tego bogatego dziedzictwa. „To, jak zaznaczyły swoją pozycję w świecie lekkoatletyki jako reprezentantki Stanów Zjednoczonych na zagranicznych zawodach, a następnie zaangażowały się w działania na rzecz swoich społeczności, jest dla mnie bardzo ważne” – mówi. „Cieszę się, że mogę spojrzeć wstecz i zobaczyć osoby, które wiedziały, co mogą zrobić oraz jak to zrobić. Teraz widzimy tego efekty. Postrzegam siebie jako spadkobierczynię ich pracy i wysiłku”.

Jako że firma Nike przygląda się pierwszym 50 latom swojego istnienia, uznaliśmy, że historia Tigerbelles zasługuje na to, aby zająć szczególne miejsce nie tylko w historii naszej firmy, ale również w historii amerykańskiego sportu.

„Patrzysz na siebie inaczej, ponieważ wiesz, że stoi za Tobą dziedzictwo wielkich kobiet, nie tylko Wilmy Rudolph. To one przetarły szlak. A my po nim biegamy” – mówi Davis.