Czas wykluczyć wskaźnik masy ciała z dyskusji o płodności

Płodność bywa swego rodzaju zagadką. Istnieje bardzo wiele czynników mających wpływ na zdolność danej osoby do zajścia w ciążę i jej utrzymania: genetyka, historia przebytych chorób, kształt macicy, a także płodność osoby, od której pochodzi nasienie. Szczególnie nieoczywistym, a zarazem kontrowersyjnym czynnikiem jest wskaźnik masy ciała.

Przewracasz właśnie oczami? My również. Wskaźnik masy ciała nigdy nie był przeznaczony do celów medycznych. Jest to matematyczny wzór (masa ciała ÷ wzrost²), który został opracowany przez dziewiętnastowiecznego statystyka Adolphe’a Queteleta. Miał służyć jako narzędzie do szacowania przeciętnej wielkości ciała w populacji (białych mężczyzn w Europie Zachodniej). Dopiero w okresie pomiędzy latami 70. a 90. XX wieku wskaźnik ten zaczął być stosowany jako jednolity miernik masy ciała. Stało się tak wyłącznie dlatego, że uznano go za trochę lepszy niż pozostałe dostępne wówczas wskaźniki. Nawet obecnie badacze – a także ośrodki epidemiologiczne – zwracają uwagę, że „ten wskaźnik nie umożliwia postawienia diagnozy na temat otyłości czy stanu zdrowia danej osoby”.

Co więc ten pozornie przypadkowy wzór ma wspólnego z macicą? W wielu gabinetach zajmujących się niepłodnością nie leczy się osób ze wskaźnikiem masy ciała przekraczającym określoną wartość, o ile/aż nie zrzucą „wystarczającej” liczby kilogramów. Jest to kontrowersyjna praktyka, która może frustrować zarówno pacjentów/pacjentki, jak i lekarki oraz lekarzy. Zdaniem Lory Shahine, lekarki ze specjalizacją w zakresie endokrynologii reprodukcyjnej oraz ginekologii i położnictwa z Pacific NW Fertility w Seattle, a także prowadzącej podcast Baby or Bust, chociaż wskaźnik masy ciała na poziomie wyższym lub niższym od „normalnego” przedziału (kolejna kontrowersja) rzeczywiście z wielu powodów wiąże się z obniżoną płodnością, to jednak „płodni są ludzie o różnych masach ciała” (jednocześnie ludzie o „normalnej” masie ciała bywają też niepłodni). „Jeśli szufladkuje się daną osobę, mówiąc jej: »Twój wskaźnik masy ciała jest zbyt wysoki lub zbyt niski i dlatego nie możesz zajść w ciążę«, to nie patrzy się na problem całościowo”.

Być może jest to jeden z elementów całej układanki, ale skupianie się wyłącznie na kwestii masy ciała może przynieść więcej szkody niż pożytku. Z badań wynika, że zamierzona utrata wagi jest zazwyczaj tymczasowa i może pociągać za sobą skutki odwrotne do zamierzonych. Przeważnie wywołuje efekt jojo oraz zwiększa ryzyko udaru, chorób serca i cukrzycy – innymi słowy, powoduje ogólne problemy zdrowotne. A przecież ogólny stan zdrowia ma ogromny wpływ na zdrowie reprodukcyjne, co podkreśla dra Shahine.

Zamiast więc stresować się z powodu „jakiejś arbitralnej liczby”, jak określa to dra Shahine, lepiej podjąć inne, wymienione poniżej – niekontrowersyjne – działania wspomagające proces zachodzenia w ciążę.

Ograniczanie jedzenia jest już do tego stopnia uznaną normą społeczną, że wielu ludzi – niezależnie od tego, czy jest na „diecie keto”, czy podąża za trendem „czystego jedzenia” – nie ma nawet świadomości, że takie ograniczanie stosuje. Nie wpływa to korzystnie na płodność, co podkreśla Willow Jarosh, dietetyczka i specjalistka ds. żywienia z Nowego Jorku. Jarosh zachęca osoby starające się o dziecko do porzucenia ukierunkowanego na dietę sposobu myślenia i skupienia się na zapewnieniu sobie odpowiedniego spożycia kalorii i składników odżywczych, co zasadniczo sprowadza się do regularnego jedzenia pożywnych posiłków.

W kontekście płodności Jarosh zwraca również uwagę na kwestię odżywiania stabilizującego poziom cukru we krwi. Jest to szczególnie istotne w przypadku osób zmagających się z zespołem policystycznych jajników z insulinoopornością, czyli schorzeniem, które zgodnie z danymi agencji CDC jest jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet. Choć wpływ zespołu policystycznych jajników na płodność to złożona kwestia i nie można w tym przypadku liczyć na szybkie rozwiązania, to odżywianie stabilizujące poziom cukru we krwi jest dosyć proste: „postaraj się włączyć źródło białka, węglowodanów i tłuszczów do każdego posiłku” – mówi Jarosh. Warto postawić też na przekąski, które znakomicie stabilizują poziom cukru we krwi i uzupełniają dietę o substancje odżywcze i grupy pokarmowe, których czasami brakuje w posiłkach.

Jarosh radzi również, by zbytnio nie rozwodzić się nad wyborem konkretnych produktów spożywczych. Podobnie uważa dra Shahine, zwracając przy tym uwagę, że niektóre pacjentki zmagające się z niepłodnością wpadają w obsesję na punkcie odżywiania i ulegają popularnym trendom zdrowotnym. „Każda chce usłyszeć: »usuń gluten z diety, a wtedy zajdziesz w ciążę w przyszłym miesiącu«. Po prostu nie ma uniwersalnych recept”. (Oczywiście, jeśli masz jakieś schorzenia lub alergie wymagające konkretnych zmian w diecie, najlepiej osobiście omówić je z dietetykiem/dietetyczką).