Τα βασικά για τη βιώσιμη σχεδίαση παπουτσιού

Η σχεδίαση με στόχο έναν πιο υγιή πλανήτη μοιάζει πολύ με μια διαστημική αποστολή στον Άρη: το ρίσκο είναι μεγάλο. Οι πόροι είναι περιορισμένοι. Η έκβαση είναι αβέβαιη. Όλα αυτά είναι που αναδεικνύουν αυτόν τον στόχο σε μια περιπέτεια.

"Φαντάσου ότι βρισκόμαστε όλοι σε ένα διαστημόπλοιο, φορώντας τις διαστημικές στολές μας. Η δικιά μου είναι από μοβ βελούδο", λέει ο σχεδιαστής παπουτσιών της Nike, James Zormeir. "Και όλοι είμαστε ενθουσιασμένοι με την ιδέα ότι θα πετάξουμε με διαστημόπλοιο!"

Ο Zormeir ήταν ο συγκυβερνήτης αυτού του "διαστημόπλοιου", όπου, με τη βοήθεια ενός πολυμήχανου πληρώματος πρωτοπόρων συναδέλφων, δημιούργησαν το Space Hippie, μια συλλογή sneaker φτιαγμένη από 25 έως 50% ανακυκλωμένα υλικά ως προς το βάρος. Η συλλογή κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 2020 και έκτοτε χαράζει την πορεία για μια νέα εποχή βιωσιμότητας για τη Nike και, ενδεχομένως, για όλο τον κόσμο.

Ο φιλόδοξος και μεγαλεπήβολος στόχος της ομάδας ήταν να δημιουργήσει ένα παπούτσι με μηδενικές εκπομπές άνθρακα: ένα έργο που απαιτούσε πρωτοποριακή σκέψη σε κάθε βήμα της διαδικασίας. Παρόλο που κατάφεραν να μειώσουν το αποτύπωμα άνθρακα κατά περισσότερο από 70% (και ακόμα περισσότερο στη συνέχεια), δεν πέτυχαν τον στόχο των μηδενικών εκπομπών.

Αλλά δεν τους πειράζει. Για αυτήν την ομάδα, το τελικό αποτέλεσμα ήταν σημαντικό, αλλά εξίσου σημαντικά ήταν τα μαθήματα που πήραν και τα δεδομένα που συνέλεξαν στην πορεία.

Προκειμένου να αφομοιώσει αυτές τις πληροφορίες, η ομάδα έπρεπε να παραμείνει ανοιχτή σε νέες ιδέες. "Δεν ήμασταν ειδικοί σε θέματα βιωσιμότητας όταν ξεκινήσαμε το πρότζεκτ", λέει η Haley Toelle. "Σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, πάντα θέταμε ερωτήματα".

Ξέρουμε ότι και εσύ έχεις ερωτήσεις. Έτσι, θέλοντας να αποκτήσουμε μια κοινή κατανόηση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, σου παρουσιάζουμε τα πέντε μαθήματα που μας δίδαξε το Space Hippie για τη βιωσιμότητα, τα οποία θα μας ακολουθούν σε κάθε μας πείραμα στο μέλλον.

Ακούμε συνεχώς για τη βιωσιμότητα, από τα ρούχα έως τα αυτοκίνητα και τους κόκκους καφέ. Όμως τι σημαίνει πραγματικά αυτό;

Είναι δύσκολο να δώσεις έναν ακριβή ορισμό, επειδή δεν είναι απόλυτα σαφές αν ένα αντικείμενο είναι βιώσιμο ή μη βιώσιμο. Πρέπει να ληφθούν υπόψη πολλοί παράγοντες: από τι είναι κατασκευασμένο, πώς είναι κατασκευασμένο, πώς αποστέλλεται. Συνεπώς, η βιωσιμότητα είναι περισσότερο ένας συνδυασμός παραγόντων.

"Υπάρχουν άπειροι τρόποι για να μετρήσεις τη βιωσιμότητα", λέει η Toelle. "Η χρήση νερού, το αποτύπωμα άνθρακα, οι εργαστηριακές πρακτικές. Μπορεί να μην είναι ξεκάθαρο, τόσο για τον πελάτη όσο και για τον σχεδιαστή, πού θα πρέπει να εστιάσει".

Για αυτόν τον λόγο, ήταν βασικό για την ομάδα του Space Hippie να επιλέξει από νωρίς έναν στόχο. Αποφάσισαν να επικεντρωθούν στη δημιουργία ενός παπουτσιού με μηδενικές εκπομπές άνθρακα. Ο Noah Murphy-Reinhertz, Design Lead του πρότζεκτ, εξηγεί το σκεπτικό της ομάδας:

"Υπάρχουν δύο πράγματα που μπορούμε να κάνουμε εμείς ως κοινωνία: να μειώσουμε τις εκπομπές άνθρακα στην ατμόσφαιρα και να εξαλείψουμε πλήρως τις εκπομπές άνθρακα από την ατμόσφαιρα", αναφέρει, αναλύοντας τη δράση ενάντια στην κλιματική αλλαγή με απλούς όρους. "Πρέπει να κάνουμε και τα δύο. Αλλά το πρώτο είναι κάτι που μπορούμε να κάνουμε από σήμερα".

Αναρωτιέσαι τι σχέση έχει με όλα αυτά το αποτύπωμα άνθρακα; Είτε κατασκευάζεις ημιαγωγούς υψηλής τεχνολογίας είτε απλώς ανάβεις την τοστιέρα σου, το πιθανότερο είναι να καταναλώνεις ορυκτά καύσιμα πλούσια σε άνθρακα. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προκύπτουν, όπως το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), παγιδεύουν τη θερμότητα από τον ήλιο στην ατμόσφαιρα και αποτελούν έναν από τους βασικούς υπαίτιους για την κλιματική αλλαγή. Αν και ένα μέρος του CO2 προκύπτει με φυσικό τρόπο, και αυτό είναι κάτι θετικό (ενδιαφέρουσα πληροφορία: χωρίς το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η Γη θα ήταν μια τεράστια μπάλα πάγου!), οι υπερβολικές ποσότητες που παράξαμε τα τελευταία 200 χρόνια έχουν διαταράξει τις ισορροπίες.

Αν και η ομάδα δεν κατάφερε να επιτύχει τον στόχο των μηδενικών εκπομπών άνθρακα (αυτήν τη φορά), το μοντέλο Space Hippie "04" κατάφερε να περιορίσει τις εκπομπές στα 3,7 κιλά CO2e (δηλαδή, ισοδύναμου του διοξειδίου του άνθρακα, μιας πρότυπης μονάδας μέτρησης για το συνολικό αποτύπωμα άνθρακα). Πληροφοριακά, η κατασκευή ενός ζευγαριού προσθέτει την ίδια ποσότητα άνθρακα στο περιβάλλον με την οδήγηση ενός αυτοκινήτου για 15 χλμ. ή τη φόρτιση 472 smartphone.

Σε σύγκριση με ένα παπούτσι βιομηχανικού προτύπου με τις υπερτριπλάσιες τιμές (12,5 κιλά CO2e, σύμφωνα με μια μελέτη του Massachusetts Institute of Technology), το Space Hippie ήταν ένα μεγάλο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Πώς τα κατάφερε όμως η ομάδα;

Κάτι που γνωρίζουμε είναι ότι η μερίδα του λέοντος για το αποτύπωμα άνθρακα της Nike (πάνω από 70%) ανήκει στα υλικά που χρησιμοποιούμε.

Για τη διευκόλυνσή της, η ομάδα του Space Hippie μπορούσε να βασιστεί σε ορισμένες καινοτομίες βιώσιμων υλικών του παρελθόντος, όπως για παράδειγμα το Flyknit, μια καινοτομία της Nike που κυκλοφόρησε το 2012 και μειώνει τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο χρησιμοποιώντας νήματα ανακυκλωμένου πολυέστερ σε μια εξαιρετικά αποτελεσματική πλεκτή κατασκευή.

"Παίρνεις ένα πλαστικό μπουκάλι, το τεμαχίζεις, το λιώνεις και μετά το υποβάλεις ξανά σε εξέλαση και, στην ουσία, δημιουργείς ένα νέο πολυέστερ", λέει ο Murphy-Reinhertz, περιγράφοντας πώς κατασκευάζεται συνήθως το βασικό υλικό του Flyknit. Ακούγεται απίστευτο, αλλά υπάρχει μια παγίδα: "Αυτή η διαδικασία απαιτεί μεγάλες ποσότητες θερμότητας και ενέργειας".

Αυτό σημαίνει ότι στο πλαίσιο της βιωσιμότητας, το Flyknit παράγει λιγότερες εκπομπές άνθρακα σε σύγκριση με τα περισσότερα άλλα υλικά παπουτσιών. Αλλά και πάλι, οι εκπομπές δεν είναι μηδενικές. Η ομάδα είδε μια ευκαιρία για περαιτέρω καινοτομία, αντικαθιστώντας το 50% της περιεκτικότητας σε ανακυκλωμένο πολυέστερ του Flyknit με υπολείμματα από T-Shirt από το δάπεδο του εργοστασίου.

"Κυριολεκτικά περνάμε τα υπολείμματα από T-Shirt μέσα από έναν τεμαχιστή", εξηγεί ο Murphy-Reinhertz. "Απαιτείται ελάχιστη ενέργεια για αυτό. Δεν υπάρχει θερμαντήρας, ούτε μεγάλη υδραυλική πρέσα. Το αποτέλεσμα είναι ένας σωρός από χνούδια, τα οποία στρίβουμε με τα εξηλασμένα νήματα από το πλαστικό μπουκάλι".

Ονόμασαν αυτό το νέο υβρίδιο Space Waste και οι φιλικές για τον πλανήτη δυνατότητές του είναι μοναδικές. "Αυτό το νήμα μάς πρόσφερε 70% μείωση των εκπομπών άνθρακα σε σύγκριση με το τυπικό ανακυκλωμένο πολυέστερ", λέει ο Murphy-Reinhertz. "Είναι το επίτευγμά μας με τον σημαντικότερο αντίκτυπο".

Το νήμα Space Waste πρόσφερε στην ομάδα ικανοποιητική μείωση των εκπομπών άνθρακα για το επάνω μέρος των παπουτσιών. Ωστόσο, χρειάζονταν πολλές ακόμα καινοτομίες για να πλησιάσουν ακόμα περισσότερο στις μηδενικές εκπομπές.

"Ο συνεργάτης μας είχε ξεκινήσει να δουλεύει πάνω στον αφρό Crater πολύ νωρίτερα", λέει η Toelle, αναφερόμενη σε ένα υλικό που θα ενσωμάτωνε περίπου 10% υλικό Nike Grind, δηλαδή υπολείμματα καουτσούκ από τη διαδικασία κατασκευής παπουτσιών, ως γέμισμα για τους αφρούς με βάση το πετρέλαιο από τους οποίους αποτελούνται οι περισσότερες σόλες παπουτσιών. "Προσπαθούσαν να τον κάνουν πιο ομοιόμορφο και αυτός συνέχιζε να έχει πολλές φουσκάλες".

Καθώς, όμως, ο στόχος της ομάδας του Space Hippie ήταν αποκλειστικά η βιωσιμότητα, μια λιγότερο τέλεια εμφάνιση που υπονοούσε πρόοδο ήταν αποδεκτή αλλά και ενθαρρυντική. "Είχε αυτήν την απίστευτη αισθητική που, αντί να προσπαθήσουμε να την τελειοποιήσουμε, αποφασίσαμε να την αξιοποιήσουμε", θυμάται η Toelle.

Ο Zormeir έδινε μεγάλη προτεραιότητα στη λειτουργικότητα. "Πάντα ήμουν αντίθετος σε αυτό που αποκαλώ φετίχ τελειομανίας της βιομηχανικής σχεδίασης", αναφέρει. "Επομένως, ήμουν πραγματικά ενθουσιασμένος με την αισθητική πρόκληση που έθετε το Space Hippie και την επιμονή μας να διατηρήσουμε ακατέργαστα στοιχεία ως μέρος της ριζοσπαστικής του διαφάνειας".

Το όραμα ήταν μοναδικό, αλλά για την υλοποίησή του, η ομάδα έπρεπε να επιστρατεύσει και νέα πρόσωπα.

"Ο αφρός Crater έχει και ο ίδιος ψεγάδια, λόγω της γέμισης με υλικό Nike Grind", λέει ο Zormeir. "Είναι αυτό που αποκαλώ εφέ ουράνιου τόξου".

"Αυτό είναι εντελώς αντίθετο με όλα όσα έχει διδαχτεί κάποιος για την καλή κατασκευή ενός παπουτσιού", λέει η Toelle, αναφερόμενη στις ομάδες ποιοτικού ελέγχου στα συνεργαζόμενα εργοστάσια της Nike, για τις οποίες τα ψεγάδια είναι συνήθως απαγορευτικά. "Εμείς όμως λέγαμε ότι μας άρεσε η ατελής φύση των υλικών. Οι ατέλειες είναι μέρος του χαρακτήρα τους και μέρος της διαδικασίας μείωσης των αποβλήτων. Δεν θέλαμε να τα απορρίψουν!"

Όταν οι συνεργάτες παραγωγής άρχισαν επιτέλους να κατανοούν ότι η αντισυμβατική εμφάνιση ήταν μέρος μιας ευρύτερης αποστολής για τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα, το κλίμα έγινε θετικό και μάλιστα, σε υπερβολικό βαθμό μερικές φορές.

"Ένας από τους προγραμματιστές εργοστασίου στην Κορέα έκανε ένα τατουάζ με το Space Hippie", λέει ο Zormeir. "Θα κάνω και εγώ ένα αντίστοιχο".

"Αρχικά, το όνομα προτάθηκε ως αστείο", αναφέρει ο Zormeir για το Space Hippie. "Έτσι το κρατήσαμε και έγινε το μότο μας: αν δεν έχει πλάκα, δεν είναι Space Hippie".

Εμπνευσμένο από την ιδέα της εξερεύνησης του διαστήματος της πρακτικής ISRU (επιτόπου χρήση πόρων) και εμπλουτισμένο με την περιβαλλοντική φιλοσοφία της δεκαετίας του 1970, το όνομα αποτέλεσε κάτι πολύ μεγαλύτερο από ένα απλό σλόγκαν για την ομάδα. Η φιλοσοφία και οι αξίες του διαστήματος έγιναν τρόπος ζωής.

Ο Zormeir θυμάται ότι ένα από τα μέλη της ομάδας, η Fanny, έλεγε πως η κατάσταση έμοιαζε σαν να είμαστε μόνοι μας, χωρίς βοήθεια, στο διάστημα. "Όπως στις ταινίες, που βρίσκεσαι στον Άρη και έχεις μόνο μονωτική ταινία και πλαστικό μαζί σου..."

"Και πρέπει να εξερευνήσεις", συνεχίζει η Toelle. "Αμέσως, η διαδικασία έγινε ακόμα πιο διασκεδαστική".

Είτε άφηναν σημειώματα ο ένας στον άλλο, γεμάτα με χαμογελαστά πρόσωπα και μηνύματα για κουράγιο, είτε φώναζαν επευφημίες από τη μία άκρη του θορυβώδους χώρου εργασίας στο εργοστάσιο, η θετική διάθεση της ομάδας ρίζωσε για τα καλά και τη βοήθησε να συνεχίσει σε πνεύμα συνεργασίας.

"Έμοιαζε με διαστημικό σταθμό, όπου η συνεισφορά όλων ήταν σημαντική", λέει η Toelle. "Ήταν σαν να εργαζόμασταν όχι μόνο για να τελειοποιήσουμε τη σχεδίαση, αλλά για να επιτύχουμε μια κρίσιμη αποστολή".

Όλοι είχαν μια αίσθηση "επείγουσας αισιοδοξίας" που δεν κλείνει τα αυτιά της στις άσχημες ειδήσεις για το περιβάλλον αλλά αντίθετα, ρωτάει τι πρόκειται να κάνουμε για αυτό. "Αν δεν έχεις ένα θετικό όραμα για το μέλλον", λέει ο Murphy-Reinhertz, "για ποιον λόγο θα θέλει κάποιος να σε ακολουθήσει στο ταξίδι σου προς αυτό;"

"Η πραγματική μαγεία στην εύρεση διαφορετικών τρόπων κατασκευής ενός παπουτσιού είναι σε όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που αποκαλύπτονται", λέει ο Murphy-Reinhertz. Στην περίπτωση του Space Hippie, αυτά τα στοιχεία είναι το νέο επίπεδο ανταλλαγής πληροφοριών και ομαδικής δουλειάς.

"Τα πρότζεκτ αυτού του τύπου δεν θα έπρεπε να είναι τόσο μυστικοπαθή", λέει η Toelle. "Θα έπρεπε να βοηθούν τους ανθρώπους να νιώθουν πιο δυνατοί". Η Nike ξεκίνησε να κοινοποιεί γνώσεις για τη βιωσιμότητα δημοσιεύοντας το 2019 έναν οδηγό κυκλικής σχεδίασης στο διαδίκτυο, με σκοπό να βοηθήσει τους πρωτοπόρους σε όλο τον κόσμο να λαμβάνουν πιο ενημερωμένες αποφάσεις. Αυτό το πνεύμα ανταλλαγής γνώσεων συνεχίζει να διευρύνεται τόσο σε ολόκληρο τον κλάδο όσο και στο δικό μας εργαστήριο.

"Ξεκινήσαμε να δεχόμαστε συμπαράσταση από ανθρώπους της εταιρείας με πολύ απλούς τρόπους" αναφέρει η Toelle, αναπολώντας τις κατ' ιδίαν συζητήσεις πριν την COVID. "Έχουμε μια κωμικά μικρή αίθουσα συνεδριάσεων, όπου στρώναμε μαροκινά χαλιά και κάναμε συσκέψεις σχεδίασης καθισμένοι όλοι μαζί στο πάτωμα".

Ο Zormeir είναι ο απόλυτος οικοδεσπότης για αυτές τις συνεδριάσεις. "Βάζαμε ιδιαίτερη ατμοσφαιρική μουσική και καθόμασταν στα μαροκινά χαλιά. Είχαμε και αρωματικά χώρου με εσάνς θαλασσινής αύρας. Αφού χαλάρωναν όλοι, μπορούσαμε να συζητήσουμε σοβαρά".

Το πνεύμα συνεργασίας ήταν αμφίδρομο και οι ιδέες για την προστασία του περιβάλλοντος διαχέονταν και σε άλλες ομάδες. Έχουμε ήδη ξεκινήσει να βλέπουμε κλασικά μοντέλα της Nike, όπως το Air Force 1 με ενδιάμεσες σόλες από αφρό Crater και το Jordan 1 High με τεχνολογία Space Waste στο καραβόπανο που χρησιμοποιείται στο επάνω μέρος του.

Ωστόσο, το πνεύμα αισιοδοξίας δεν μπορεί να σταματήσει στα κεντρικά της Nike. Ο Zormeir βλέπει τα προϊόντα ως μια ευκαιρία για να πυροδοτήσουν θετικές συζητήσεις. Όταν κάποιος παρατηρεί τα sneaker σου και σε ρωτάει για αυτά, είναι μια ευκαιρία να μιλήσεις για τη βιωσιμότητα σε άτομα που κάτω από άλλες συνθήκες δεν θα είχες την ευκαιρία να το κάνεις", αναφέρει.

Η Toelle συμφωνεί: "Πολλές φορές, ο στόχος στην καινοτομία δεν είναι να σχεδιάσεις ένα φανταστικό παπούτσι. Είναι να αφηγηθείς μια ιστορία και να εμπνεύσεις τους άλλους. Το παπούτσι είναι το μέσο για να το κάνεις".