Zo maak je biomaterialen — en creëer je de toekomst vanuit je keuken

Innovatie

Ontdek hoe je van algen natuurlijk plastic maakt, met een levensles in dromen verwezenlijken van Nike designer Rikke Bonde.

Laatste update: 9 november 2021
Leestijd: 7 min.

In de serie 'Hands On' leer je praktische technieken van experts op het gebied van innovatie.

Heb je ooit troost gezocht in bananenbroodrecepten of ben je weleens uit verveling gaan experimenteren met zuurdesembrood? Nou, Nike materiaaldesigner Rikke Bonde heeft een huis-tuin-en-keukenrecept voor je dat... een keer wat anders is.

"Ik zag het begin van de pandemie als een goed moment om thuis aan het experimenteren te slaan." Rikke werkte vanuit huis en besloot om een nevenproject dat ze al lange tijd in gedachten had te gaan uitvoeren. Ze zette een kleinschalig laboratorium op waar ze tientallen recepten voor biomaterialen kon onderzoeken, testen en uitwerken, zoals duurzaam plastic en rubberachtige substanties gemaakt van natuurlijke ingrediënten. "Ik legde mezelf een aantal regels op, zoals dat ik alleen spullen mocht gebruiken die ik in huis had", vertelt ze over haar duurzame aanpak.

"Volgens mij zijn biomaterialen de toekomst", zegt Rikke. "We hebben te veel spullen die maar rondslingeren en waarvan we moeten bedenken hoe we ze kunnen hergebruiken of een nieuw doel kunnen geven. Hoe kijken we naar de materialen die de minste impact op de planeet hebben? Hoe kunnen we deze materialen samenvoegen om ze sterker of beter te maken, of een andere look te geven?"

Hands On: Zo maak je biomaterialen

Rikke is deels designer, deels wetenschapper en deels chef-kok. In haar functie bij Nike houdt ze zich bezig met het innoveren van materialen voor onze schoendesigners. Haar project met biomaterialen geeft haar de gelegenheid om haar aanleg voor probleemoplossend denken te combineren met chemische reacties en vegan kooktechnieken.

Voor het antwoord op de vragen hierboven hoef je niet verder te kijken dan je eigen keuken. Rikke haalt haar ingrediënten daar namelijk ook vandaan. Zo gebruikte ze bijvoorbeeld melk, gelatine, algen en aquafaba (het water waarin kikkererwten worden gekookt en dat soms als vegan vervanging voor eiwit wordt gebruikt) om nieuwe materialen uit te vinden, en tot leven te brengen met natuurlijke verfstoffen gemaakt van bloemen, rode bieten, kool en kurkuma, om maar een paar voorbeelden te geven.

Kleine overwinningen kunnen Rikke veel voldoening geven. Haar constante experimenten, foutjes en aanpassingen hebben talloze variaties opgeleverd, maar een nieuwe ontdekking blijft voor haar een groot feest. "Het heeft iets magisch, omdat het proces zo eenvoudig is. Je begint met een bepaald ingrediënt en aan het eind heb je iets anders."

Bekijk de video bovenaan om het verhaal achter Rikkes thuislaboratorium te horen en erachter te komen hoe je zelf bioplastic kunt maken met agar (een bindmiddel gemaakt van algen). Hieronder deelt Rikke een aantal tips om je creativiteit aan te zwengelen, een selectie van haar eerdere experimenten en een stapsgewijs recept waarmee je zelf aan de slag kunt.

Hands On: Zo maak je biomaterialen

De magie van Rikkes materialen zit 'm in dat elke substantie volledig uniek is, maar ze allemaal gemaakt zijn van dezelfde basismaterialen (agar, gelatine, caseïne of zetmeel) en toevoegingen (natuurlijke verfstoffen en voedselresten). AGAR: (1) koffiedik, (2) wortelsap/eierschalen/kurk, (3) rodebietenverf/uienschillenverf, (4) voedselkleurstof/eierschalen, (5) eierschalen. AGARFOAM: (6) paddenstoelenverf, (7) paddenstoelenverf. GELATINE: (8) blauwe spirulina, (9) rodebietenverf/voedselkleurstof, (10) rodekoolverf, (11) rodebietenverf, (12) bloemenverf/kurkuma. GELATINEFOAM: (13) bloemenverf/spirulina, (14) rodekool/kurkuma. CASEÏNE: (15) spirulina/uienschillenverf, (16) spirulina/voedselkleurstof, (17) blauwe spirulina. MAISZETMEEL: (18) chilivlokken, (19) kurkuma, (20) kurkuma. AARDAPPELZETMEEL: (21) reststoffen van experimenten, (22) lavendel.

Ken geen angst (en andere tips van Rikke)

Tip 1: Mislukte experimenten bestaan niet

"Mijn experimenten zijn zo vaak mislukt", zegt Rikke over haar recepten met biomaterialen. "Maar daardoor wil ik alleen maar met een tweede versie aan de slag. En nu werk ik aan een derde versie. Er is gewoon een leercurve."

Het spelen met de hoeveelheid ingrediënten en temperaturen heeft Rikke nieuwe ideeën en resultaten opgeleverd (waarvan er hierboven een aantal te zien zijn), die ze met haar team heeft gedeeld. "Als een klein museum, of een soort van kijkje in hoe de toekomst eruit gaat zien", aldus Rikke.

Rikkes nieuwsgierigheid en volharding (ze geeft nooit op, zelfs niet als de uitkomst anders is dan verwacht) zijn de reden voor de vooruitgang van het project. "Ik denk dat ik gewoon nergens bang voor was. Ik wilde gewoon de uitkomst weten en dingen zelf proberen."

Tip 2: Gebruik alleen dat wat makkelijk te verkrijgen is (en natuurlijk is)

"Je zult je eigen verfstoffen moeten maken en veel moeten testen", aldus Rikke, die daarmee verwijst naar de regel die ze zichzelf had opgelegd om alleen te gebruiken wat ze in huis had.

Met haar experimenten heeft ze een paar onmisbare ingrediënten in de voorraadkast vastgesteld, zoals algen, "die veel voordelen hebben, want ze kunnen koolstof uit de lucht filteren en zijn biologisch afbreekbaar", aldus Rikke. "Je kunt algen niet alleen eten, maar je kunt er ook materialen van maken en stoffen mee binden."

Om het geheel op te leuken kun je felgekleurde bloemen koken met zout om er natuurlijke verfstof aan te onttrekken. "Het oog wil ook wat, en mijn oog wil kleur. In een wereld zonder kleur wil ik niet leven", zegt Rikke, die alweer nadenkt over een volgend experiment waarin ze haar eigen creaties hergebruikt. "Het zou supergaaf zijn als je van biomaterialen ook verf kunt maken..."

Tip 3: Blijf proberen, blijf experimenteren

"Als kind wilde ik altijd mijn eigen ideeënbank hebben", waarmee Rikke aanstipt dat ze al van jongs af aan nieuwsgierig en creatief is. Ze vindt haar inspiratie nog altijd in de grenzen opzoeken van wat er mogelijk is en zal niet snel op haar lauweren rusten. "Ik zal eerder zeggen: 'Goed, dit was een succes. Hoe maken we het nog beter?'"

Hands On: Zo maak je biomaterialen

Maak je eigen bioplastic van agar

Hier volgt een van Rikkes favorieten uit alle recepten voor biomateriaal die ze aan het perfectioneren is. Hetzelfde recept komt ook in de bovenstaande video aan bod.

Opmerking: Je gaat met hete vloeistoffen aan de slag, dus ouderlijk toezicht en een veiligheidsbril en handschoenen zijn vereist.

Benodigdheden

  • Keukenweegschaal
  • Maatbeker
  • Pan
  • Pollepel
  • Thermometer
  • Een hittebestendig bakje waarin hete vloeistoffen kunnen stollen, zoals een mal of petrischaaltjes

Ingrediënten

  • 80 ml water
  • 3 gram agar
  • 12 gram glycerine/glycerol
  • Voedselkleurstof of zelfgemaakte natuurlijke verf (optioneel)

Instructies

  1. Mix het water, de agar en glycerol in een pan. Roer tot de agar en glycerol zijn opgelost.
  2. Zet de pan op het vuur en roer tot het mengsel bijna zijn kookpunt heeft bereikt (zo rond 95 ºC). Als het begint te borrelen, haal je de pan van het vuur en roer je verder. Als er schuim op het mengsel ontstaat, schep je dat eraf met een schuimspaan. (Als je het schuim er niet afschept, komen er bubbels in je bioplastic.)
  3. Giet de vloeistof in de mal(len) of andere bakjes. Voeg er als je wilt verf of andere decoratie zoals kurk of bloemen aan toe.
  4. Geef het materiaal 30 tot 60 minuten om te stollen en haal het dan uit de mal. (Opmerking: Het materiaal kan gedurende 1 à 2 dagen nog verder veranderen, bijvoorbeeld harder worden of van vorm veranderen.)
  5. Bekijk je creatie maar eens goed! Als je dat eenmaal hebt gedaan, kun je gaan nadenken over wat je de volgende keer anders wilt aanpakken. Je kunt bijvoorbeeld spelen met de verhoudingen tussen ingrediënten, meer of minder vloeistof in de mal gieten, of nieuwe ingrediënten toevoegen als decoratie.

TIP: Je kunt voedselresten zoals koffiedik, schillen van sinaasappelen uien/aardappelen, chilivlokken, theebladeren, eierschalen enzovoort gebruiken om je creaties kleur en textuur te geven. Kleurrijke ingrediënten zoals kurkuma, bietensap, spirulinapoeder en actieve houtskool kun je gebruiken als natuurlijke verfstoffen.

FEIT: Bioplastic werd al eerder gebruikt dan plastic op basis van aardolie. Egyptenaren gebruikten in de 15e eeuw voor de gebruikelijke jaartelling al lijmsoorten op basis van collageen, caseïne en albumine om meubels te maken.

Hands On: Zo maak je biomaterialen

Klik hieronder voor een printversie van dit recept.
(Opmerking: de pdf is alleen beschikbaar in het Engels.)

Film: Azsa West
Tekst: Brinkley Fox

Gerapporteerd: november 2020

Voor het eerst gepubliceerd: 10 november 2021